„U tituli Ali-bega “Pavlovića zemlji gospodara” ogleda se individualnost i trajnost teritorije koju je obrazovao knez Pavle Radenović. Pavlovića zemlja dugo je bila analogna Hercegovini, samo što je ranije zaboravljena i što joj ime nije izvedeno iz titule, već iz patronimika, koji su nosile dvije generacije Pavlovih potomaka. Naziv Hercegovine ostao je trajno zapamćen, ali je zaklonio ime Kosača, njenih utemeljivača“.
Ovako je o teritoriji kojom je vladala sredjovjekovna dinastija Pavlović pisao poznati istoričar Sima Ćirković u svom naučnom radu “Pavlovića zemlja (Contrata dei Pavlovici)”, Zbornik radova sa naučnog skupa Zemlja Pavlovića, održanog u Rogatici 27 – 29. juna 2002. godine.
Knez Pavle se sam pisao Radenović (Radinović), a tako su ga i drugi bilježili. Njegov otac se zvao Raden, a za njega se zna da su ga zvali Jablanić, iz čega proizilazi da mu se otac zvao Jablan. O postojanju Jablana u istorijskim izvorima još uvijek ne znamo ništa osim pomena u sinovljevom imenu i podataka o teritoriji vladavine vezane za podrucje grada Vrhbosne.
U Ilirskom gbovniku označena je vlasteoska porodica Jablanić sa svojim dobro poznatim grbom na kome se nalazi grad sa tri kule okružen sa tri heraldička ljiljana. Taj grad bio je Borač, u izvorima naznačavan kao ,,slavni grad Borač“. U izvorima saznajem i da je bio jedan od najutvrđenijih gradova u Bosni, sa tri kule koje su konačan oblik dobile najvjerovatnije za vrijeme vladavine Pavlovog sina Radoslava (1420. – 1441.).
Rodonačelnik plemena, Jablan, nesumnjivo je živio u prvoj polovini XIV vijeka i bio je savremenik Stjepana II Kotromanića (1314-1353). U sačuvanim poveljama bana Stjepana II Kotromanića nije spomenut, ali nije isključeno da je obuhvaćen ,,bratijom” nekog od svojih starijih srodnika. Dokaz da je Jablan morao biti ličnost od značaja je činjenica da je njegov unuk u jedan mah umjesto očevog imena naveo njegovo: Paval Jablanić (1382).
Ipak, tokom razvoja dinastije preovladaće Pavlovo ime, što je razumljivo s obzirom na njegovu ulogu u obrazovanju porodične teritorije. Do svoga nasilnog kraja, unuci Pavlovi su i za sebe i za druge ostali Pavlovići, a njihova teritorija Pavlovića zemlja.
O djelatnosti Pavlovih predaka prve dvije generacije ništa se ne može sa sigurnošću reći. Sigurno je uspon porodice počeo za vrijeme kralja Tvrtka.
U prepisci Dubrovčana sa knezom Pavlom nalazi se mjesto sa pomenom rijetke biografske pojedinosti. Braneći svoje pravo da pružaju pribežište ljudima koji se sklone u Dubrovnik, knez i vlastela laskaju Knezu Pavlu da niko nolje od samoga kneza ne može biti obavješten o sloboštini koju grad ima od “cara Stefana”, a koji su potvrdili “po tom bivša gospoda i s vsemi velmožami bosancemi”.
Ovaj a i drugi izvori bez sumnje daju nam saznanje da je Pavle bio među mladom vlastelom koja je data na dvor da se priprema za život vlastelina i dvoranina. To se može odnositi na period prije 1382. godine jer od te godine u izvorima saznajemo da je Pavle već u rangu sa najmoćnijim oblasnim gospodarima Bosne.
“Te godine u Tvrtkovoj povelji o ukidanju trga soli u Novom u Dračevici kao “ručnici” navode uz “dvorskog” Mirka Radojevića i vojvoda Vlatko Vuković i “knez Pavle Jablanić” . Bio je tada punoljetan i tretiran kao ravan s najuglednijim velikašima“. (Ćirković, Pavlovića zemlja)
Za vrijeme Tvrtkovog nasljednika Stefana Dabiše (1391 – 1395) Pavle ostaje i dalje jednako moćan a njegova teritorija konstantno jača. U kraljevim poveljama je obično navođen iza vojvode Hrvoja i Vlatka Vukovića, a otkako je Vlatka nasledio sinovac Sandalj Hranić, knez Pavle redovno je navođen ispred njega, što nam govori da je bio jedan od tri najmoćnija feudalna gospodara Bosne, rame uz rame sa Hrvojem Vukčićem Hrvatinićem i Vlatkom Vukovićem.
Kolika je bila realna moć i uticaj Pavla u to vrijeme najbolje svjedoči uloga u “rasapu” porodice Sankovića, Radiča i Beljaka, koji su se osmjelili prodati Dubrovčanima župu Konavli. (1391). Naime, tada su Kralj i sabor ovlastili vojvodu Vlatka Vukovića i kneza Pavla da kazne Sankoviće. Oni su vojskom zaposjeli spornu župu i podijelili je među sobom. Vojvoda Vlatko i knez Pavle tada su uzeli više od Konavla i ostalu teritoriju Sankovića. Pavle je tada pod svoju vlast dobio i dio Trebinja. Činjenica da je od strane kralja i sabora 1391. pozvan da pomogne Vlatku Vukoviću, koji je 4 godine prije toga pobjedio Turke u čuvenoj bici kod Bileće, a 1389. predvodio čitav jedan odred u „bici svih bitaka“, Kosovskom boju, bez sumnje govori da je u tom trenutku Pavle imao moćne vojne odrede. Takođe upućuje nas i na moguću činjenicu da je sa odredom koji je Vlatko vodio na Kosovo 1389. mogao i učestvovati sa vojskom, međutim konkretnih dokaza u istorijskim izvorima o njegovom učešću u Kosovskoj bici i dalje nema. No, ako uzmemo u obzir da mnogo toga vezano za ovaj period još ima da se istraži, vrlo je moguće da će istoričari potvrditi ovu mogućnost na koju nas neodoljivo upućuju pomenute činjenice.
U unutrašnjosti vlast kneza Pavla širila se prema Olovu, koje je još od 1403. bilo u kraljevim rukama.
Teritorija zemlje Pavlovića konstantno se širila i prema Srbiji. O tome ne znamo puno ali nekini izvori jasno govore da je bilo širenja.
„Iz jedne dubrovačke povelje vidi se da je Banja, sjedište episkopije dabarske, bila 1405. u blasti kneza Pavla. O teritorijalnim problemima Pavlovića i srpskih despota može se zaključiti iz dubrovačke poruke despotu Đurđu Brankoviću 1430. da je sad trenutak da uz tursku pomoć povrati svoje gradove koje vojvoda Radoslav drži “protiv svakog razloga”, (Ćirković, Pavlovića zemlja).
Sa zapadne strane je teritorija Pavlovića bila uokvirena teritorijom Kosača i ta granica se mjenjala zavisno od njihovih međusobnih odnosa, koji su naročito postali zategnuti nakom 1415. i ubistva kneza Pavla. Na toj strani je je počelo sužavanje teritorije prodajom polovine Konavla Dubrovčanima 1426. (zapečaćeno mirom 1432.) i gubitkom Trebinja 1438. koje je preoteo Stefan Vukčić.
Pavle Radenović je živio i djelovao u vrijeme kad su nastajala “rusaška gospoda” (bosansko visoko plemstvo), on je bio jedan od njih i to u grupi najmoćnijih.
“Poznato je da su oblasni gospodari na svojoj teritoriji ubirali državne namete, naplaćivali sve vrste carina i prihoda na ime regalnih prava; bili su sudije i čuvari reda i bezbjednosti, njima se obraćaju Dubrovčani, a ne kraljevima, ako se desi incident na njihovoj teritoriji. Oni održavaju diplomatske odnose, primaju i šalju poslanike, sklapaju ugovore i preuzimaju obaveze”. (Ćirković, Pavlovića zemlja).
Posle smrti kralja Tvrtka vlast bosanskih kraljeva bila je slaba i vladarske porodice, a sa njima i Pavlovići, vladali su na svojoj teritoriji skoro potpuno suvereno, no ipak oni su priznavali vlast kralja u svojoj najvećoj moći i kraljevoj najslabijoj moći. Oni su bili dužni da kraljeve štite i brane. Razlog tome je činjenica da su kraljevi imali krunu kao transpersonalni simbol – vladari se smjenjuju, kruna ostaje.
Tako je istorija jednog od najtirbulentnijih vremena naše istorije trasirala put nastanku i razvoju moći kneza Pavla Radenovića i njegove dinastije. Dinastičke borbe i prevrati u borbi za krunu bosanskih kraljeva, odnosi sa moćnim okolnim državama i upadi Turaka bili su glavna odlika perioda Pavlove vladavine. Te prilike dovele su i do smrti kneza Pavla, njegovim ubistvom u zavjeri 1415. godine. Međutim njegovi sinovi i kasnije unuci uspjeli su sačuvati vlast u Pavlovića zemlji sve do pada Bosne od Turaka 1463. godine. No opširnije o svemu tome u narednim pričama.
UG PAVLOVAC,
Udruženje za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa
