Dana 10. aprila 1941. godine započelo je najkrvavije poglavlje u knjizi srpske istorije. Slavko Kvaternik, neposredno podržan od njemačkog izaslanika Edmunda Vazenmajera, proglašava marionetsku, političku tvorevinu Nezavisnu Državu Hrvatsku, a za vođu tzv. „poglavnika“ postavljen je poznati prijeratni ekstremista i separatista Ante Pavelić. U sastav te vještačke države ušla je kompletna Banovina Hrvatska, ali i prostori koji su decenijma bili predmet neostvarenih velikohrvatskih snova. Ogromni dijelovi Bosne i Hercegovine uključujući oblasti na koje Hrvati ni istorijski, ni etnički nisu polagali baš nikakvo pravo, postali su omeđeni ovim gvozdenim granicama.
Ustaški teror otpočeo je momentalno. Od kuća su najprije odvođeni najugledniji srpski domaćini, pravoslavni sveštenici i ostali duhovni dužnosnici, a stalnim prtetresima i skrnavljenjem crkvenih objekata izvršen je direktan atak na samu ustanovu Srpske pravoslavne crkve. Ustaška vlast takvim djelovanjem željela je da zabije nož ravno u srce srpskom življu i tako zatre u njemu svaki trag vjerskog pravoslavnog duha i srpske nacionalne misli.
Od svih brojnih stratišta srpskog naroda u Drugom svjetskom ratu zloglasni logor Jasenovac i dječiji logor Jastrebarsko vjerovatno najbolje pokazuju sav pakao koji su Srbi doživjeli u tom nevremenu.
Prvi zarobljenici u Jasenovac, koji će ubrzo postati čitav kompleks logora, dovedeni su 20. avgusta 1941. godine. Smatra se da je samo za nepuna tri mjeseca do preseljenja logora iz Bročica i Krapja u Ciglanu pogubljeno preko 25 hiljada Srba. Početkom 1942. godine pripajanjem logora Stara Gradiška Jasenovac postaje cjelokupan sistem logora, obuhvatajući tako prostor od čak 210 km2. Na ovom prostanstvu smrti ustaški monstrumi neprikodno su se iživljavali nad nedužnim srpskim zatvorenicima. Ubijanja su vršena svakodnevno, i to najsvirepijim metodama: beskrajnim strijeljanjima klanjem noževima, kamama i britvama, smrtonosnim udarcima drvenim maljevima, gvozdenim šipkama ili čekićima… Posebno bestijalan instrument za masovne egzekucije bile su ogromne peći u koje su bacani živi zatočenici. Prema zaključku poslijeratne ,,Zemaljske komisije Hrvatske za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača“ u Jasenovcu je od 19. avgusta 1941. do 23. aprila 1945. poubijano između 500 i 600 hiljada zarobljenika, ogromnim dijelom Srba, mada brojne međunarodne komisije daju broj koji seže čak i do 700 hiljada stradalih.
Dječiji logor Jastrebarsko formiran je 12. jula 1941. godine sa nominalnom namjenom da služi za ,,odgoj i vaspitanje“ djece koja su ostala bez staratelja. Međutim, stvarna funkcija ove jezive ustanove i onih koji su kroz nju djelovali bila je da uglavnom djecu koja su ostala bez roditelja prilikom brojnih pogroma na Kozari instrumentalizuju, pokušavajući da ih preobrate i vaspitaju u duhu ustaštva. Za vrijeme njegovog egzistiranja kroz logor je prošlo 3.336 djece, od čega je prevashodno od gladi i zaraznih bolesti, prema ustaškoj evidenciji, umrlo 449. Ipak, grobar Franjo Ilovar, kome su ustaše plaćale da pokopava beživotna tijela djece, bilježi da je sahranio njih tačno 768. Dana 26. avgusta 1942. godine logor su likvidirali pripadnici 4. kordunaške brigade, pritom oslobodivši 727 dječaka i djevojčica.
Iz svega priloženog nameće se jasan zaključak da do genocida nad Srbima u Drugom svjetskom ratu nije došlo spontano. Naprotiv, on je decenijama spreman i do tančina pripremljen. Ideja istrebljenja pravoslavnog stanovništva sa prostora koji je 10. aprila 1941. godine ušao u okvir tzv. NDH seže još iz 19. vijeka. Obzirom na to, sve stravične pokolje počinjene nad srpskim narodom u Drugom svjetskom ratu jednostavno ne možemo pripisati samo izopačenosti Ante Pavelića, Andrije Artukovića, Mila Budaka i nekolicine ljudi oko njih.
Ovaj genocidni projekat proističe iz gramzive, imperijalističke prirode onovremene univerzalne Katoličke crkve, a masovni hrvatski ustaški pokret nije bio ništa drugo nego nezgrapno hladno oružje u rukama lukavog, uglađenog ubice iz sjenke.
Mučenička žrtva nek`je na slavu stradalima, a nama na vječni nauk i oprez!
Autor teksta: Lazar Škobo
