Izazovi energetske sigurnosti u Evropi – može li Alžir biti alternativa Rusiji?

Geostrateške napetosti između Rusije i evropskih država nakon „specijalne vojne operacije“ u Ukrajini, koju je pokrenuo ruski predsjednik Vladimir Putin 24.februara 2022.godine, postavljaju Evropu pred tešku i delikatnu odluku u pogledu snabdijevanja energentima „naftom i prirodnim plinom“, posebno nakon što su zapadne države uvele sankcije ruskom energetskom sektoru. Evropa je zarobljena između ograničenih unutrašnjih energetskih resursa i zavisnosti od uvoza. Poslije nametanja sankcija ruskom energetskom sektoru, države EU su u utrci sa vremenom, da pronađu alternativne energetske izvore za smanjenje energetske zavisnosti od Rusije.

Međuzavisnost Rusije i evropskih država u oblasti energetike, pronalazimo u činjenici, da je EU prije ukrajinske krize bila jedna od glavnih ekonomskih i trgovinskih partnera Ruske federacije, jer je njen udio u ruskoj vanjskoj trgovini iznosio oko 50%, a energetika je predstavljala glavnu i najvažniju osovinu odnosa dvaju strana. EU uvozi 90% svoje potrošnje plina, a Rusija osigurava više od 40% ukupne potrošnje plina u EU te 27% uvoza nafte i 46% uvoza uglja. Pored toga oko 168.300 kilometara mreže plinovoda na evropskom kontinentu zavisan je od ruskog plina.

S druge strane, Rusija je bila zavisna od evropskog energetskog tržišta, gdje je više od 80% ruske proizvodnje nafte i plina bilo usmjereno na evropsko tržište, te je uvozila iz EU više od polovine svojih potreba za tehnologijom za naftnu i plinsku industriju.

U kontekstu opredjeljenja EU za diversifikacijom opskrbe energijom i pokušaja „odvikavanja“ od ruskih energenata, pozornost se preusmjerila na Katar u nadi da će pronaći brza rješenja za evropsko tržište, nakon što je ta država najavila povećanje proizvodnje ukapljenog prirodnog plina sa 77 milijuna tona godišnje na 126 milijuna tona do 2026.godine. Katarski plin ne može biti alternativa ruskom plinu, zbog nekoliko važnih razloga, između ostaloga, i zbog nedostatka mreže plinovoda iz katarskih proizvodnih postrojenja do evropske plinovodne mreže (Turska). Katar je obavijestio EU, da je vezan dugoročnim ugovorima, koji se protežu na posljednja tri desetljeća sa azijskim državama i teoretski može izvoziti u Evropu samo 10-20% svoje proizvodnje. Ovakva rješenja su kratkoročna i neodrživa s obzirom na relativno visoke troškove transporta ukapljenog plina brodovima, koji zahtijevaju posebne pogone za transformaciju prije korištenja iz tekućeg u plinovito stanje.Nakon što su propali napori za zamjenu ruskog plina sa alternativnim proizvođačima kao što su Katar, SAD, Azerbajdžan, EU se okrenula Alžiru kao jednom od najvećih izvoznika prirodnog plina u svijetu, te njegove geografske blizine Evropi. Alžir može biti jedno od dugoročnih rješenja, jer EU faktički neće moći da nadoknadi isporuke ruskog plina Evropi s obzirom na ogromnu razliku u proizvodnji dvaju zemalja te kapaciteta alžirskih plinovoda prema Evropi, koji iznose oko 32 milijarde m3, u poređenju sa 300 milijardi m3, koliko je Rusija godišnje snabdijevala Evropu prije uvođenja sankcija.

Prije početka rata u Ukrajini, Alžir je EU isporučivao oko 13% potrebnog plina, dok je Rusija isporučivala Evropi oko 47%. U kontekstu napora EU da se udalji od ruskog plina, Alžir se pojavljuje kao „spasitelj“ za evropski kontinent, jer zauzima 11. mjesto u svijetu po istraženim rezervama prirodnog plina, kao i treći po rezervama plina iz škriljaca poslije Kine i Argentine.Alžir, može biti svojevrsna alternativa ruskom plinu, s obzirom da opskrbljuje Evropu plinom preko trans-mediteranskog plinovoda TransMed te tankerima za ukapljeni prirodni plin. Danas je Alžir drugi najveći opskrbljivač Italije plinom odmah nakon Rusije. Alžir također izvozi plin i u Španiju preko dva plinovoda Maghreb–Europe Gas Pipeline (MEG), koji idu preko Maroka te Medgaz, koji je podmorski plinovod između Alžira i Španije. Francuska i Portugal opskrbljuju se alžirskim plinom preko Španije.

Alžir može iskoristiti novonastale okolnosti za opskrbu Evrope plinom i dobiti ogromna dodatna sredstva u državni budžet, koji se suočavao sa deficitom u proteklom periodu. Pitanje energetike u Alžiru zauzima širok spektar zvaničnih i akademskih interesa za uspostavljanje snažne energetske industrije, što omogućava olakšanje investicija u tom sektoru.

Predsjednik Alžira Abdelmadjid Tebboune početkom aprila 2022.godine  potpisao je predsjednički dekret o osnivanju Vrhovnog energetskog savjeta, koji ima za cilj razvoj u oblasti energetike, financija, energetske tranzicije, obnovljivih izvora energije i naučnih istraživanja. Predsjednik Alžira predsjedava savjetom. Članovi savjeta su premijer te ministri energetike, vanjskih poslova, unutrašnjih poslova, financija, energetske tranzicije i obnovljivih izvora energije te naučnih istraživanja.

Najava osnivanja Vrhovnog energetskog savjeta dolazi u specifičnim geopolitičkim okolnostima na globalnom nivou u osjetljivom periodu s obzirom na izazove sa kojima se alžirski energetski sektor suočava, posebno jer su infrastruktura i proizvodne mogućnosti još uvijek daleko od ambicija i mogućnosti.

U posljednjim tjednima brojni evropski lideri i zvaničnici posjetili su Alžir. Francuski predsjednik Emmanuel Macron doputovao je 25.avgusta 2022. u trodnevnu službenu posjetu Alžiru, koja je uslijedila nakon velike krize u odnosima dvije zemlje, koja je opisana kao dosada neviđenih razmjera.Francuski mediji su nakon posjete objavili, da Alžir namjerava povećati isporuku plina Francuskoj, ne otkrivajući detalje o dodatnim količinama, a predsjednik Macron je tokom posjete pohvalio dogovor Alžira sa Italijom, da joj isporuči dodatne količine plina.

Posjeta je kulminirala „Alžirskom deklaracijom za obnovljeno partnerstvo“, koja je objedinila želju dvaju zemalja da „otvore novu eru u odnosima“ i usvoje „konkretan i konstruktivan pristup fokusiran na buduće projekte i mlade“.

Važno je napomenuti, da su se odnosi između Francuske i Alžira ranije pogoršali, nakon izjave francuskog predsjednika Emmanuela Macrona, oktobra 2021., u kojima se zapitao: „Da li je postojala alžirska nacija prije francuskog kolonijalizma“. Tako su odnosi s Alžirom preko noći postali važni za Francusku, jer je „ruska specijalna vojna operacija“ u Ukrajini dovela do povećanja potražnje Evrope za sjevernoafričkim plinom te zbog povećanih migracija preko Mediterana.

Predsjednik Evropskog vijeća Charles Michel je 5.septembra 2022. iznenada je posjetio Alžir i sastao s predsjednikom Tebbouneom i brojnim zvaničnicima.

Nakon sastanka s predsjednikom Tebbouneom, Michel je izjavio: „U međunarodnoj situaciji u kojoj se nalazimo, jasno je da je saradnja u oblasti energetike neophodna, a mi Alžir vidimo kao pouzdanog, lojalnog i posvećenog partnera u ovoj oblasti.“

Michel je dodao, da je njegov sastanak s alžirskim predsjednikom „bio veoma plodan sastanak sa pogledom prema budućnosti… Dvije strane dijele istu ambiciju, da daju novi impuls kvalitetu odnosa između Alžira i EU“.

Evropski zvaničnik je također govorio o potrebi, da se ponovo razmotri sporazum o pridruživanju potpisan sa Alžirom (koji je stupio na snagu 2005.godine) kako bi služio zajedničkim interesima obje strane.

Treba se podsjetiti na kontraverzni i rasistički govor Charlesa Michela u oktobru 2022.godine obraćajući se budućim diplomatima na otvaranju Evropske diplomatske akademije u Bruggeu, kada je rekao: „Da, Evropa je vrt, mi smo izgradili vrt. Većina ostatka svijeta je džungla, a džungla bi mogla napasti vrt“ i da umjesto izgradnje zida, diplomati moraju „otići u džunglu“.

Alžirski zvaničnici i stručnjaci već godinama pozivaju na reviziju sporazuma o partnerstvu sa EU, što je nanijelo ogromne gubitke alžirskoj ekonomiji, koja nije bila u stanju da se takmiči sa svojim evropskim partnerima.

Alžir ima sporazum o trgovinskom partnerstvu sa EU potpisan 2002.godine, koji je stupio na snagu 1.septembra 2005.godine[6]. Sporazumom je predviđeno postepeno ukidanje carina za robu i usluge na obje strane, ali alžirske kompanije nisu bile u stanju da se takmiče sa svojim evropskim kolegama, budući da alžirska privreda ovisi uglavnom o izvozu energenata.

Prema nezvaničnim podacima, Alžir je od 2005.godine pretrpio gubitke od oko 30 milijardi dolara, posebno kao rezultat ukidanja carina, kretanja robe i usluga u jednom pravcu iz EU u Alžir. U oktobru 2021. alžirski predsjednik Abdelmadjid Tebboune naložio je vladi da ponovo ocijeni i razmotri taj sporazum.

Francuska premijerka Élisabeth Borne doputovala je 9.oktobra 2022. u dvodnevnu posjetu Alžiru u pratnji 16 ministara, tokom koje je održana peta sjednica međuvladinog odbora na visokom nivou između dvije zemlje, koji se nije sastajao od 2017.godine.

Ministar energetike Alžira Mohamed Arkab i evropska komesarska za energetiku  Kadri Simpson otvorili su 10.oktobra 2022. četvrti godišnji forum energetskog dijaloga između Alžira i EU u Alžiru, posljednji sastanak održan u 2016.godini. Uslijedila je organizacija drugog poslovnog foruma između Alžira i EU o energetici od 11. do 12. oktobra 2022.

Protekli period obilježilo je i nekoliko posjeta italijanskih zvaničnika Alžiru, koje su kulminirale potpisivanjem nekoliko sporazuma, od kojih je najvažniji snabdijevanje zemlje dodatnim količinama plina u vrijednosti od devet milijardi dolara.

Ministar vanjskih poslova Italije Luigi Di Maio posjetio je Alžir  28. februara 2022., a potom je Alžir 11.aprila 2022 posjetio italijanski premijer Mario Draghi, tokom koje su dogovorene isporuke dodatne količine plina.

Mario Dragi se vratio u drugu posjetu Alžiru 18.jula 2022., tokom koje je održao četvrti bilateralni samit dvaju zemalja, koji je rezultirao dogovorom o dodatnim količinama plina u zamjenu za italijanske investicije u poljoprivredi i industriji.

On je tokom posjete najavio i veliku investiciju italijanskog „Eni“, francuskog „Totala“ i američkog „Oxy- Occidental Petroleum Corporation“ u razvoj naftnih i plinskih polja na jugoistoku Alžira u vrijednosti od četiri milijarde dolara.

Odnose Alžira sa EU karakterizirala je uravnoteženost usprkos krizama, koje su pogodile te odnose u pojedinim periodima. Nema sumnje da ukrajinski rat i zajednički interesi dvaju stranu doprinose zbližavanju usprkos neslaganju oko savezništva Alžira sa Rusijom, te pitanja ljudskih prava u Alžiru.Alžir, koja je najveća afrička i arapska država sa površinom od 2.381.000 km2, 44 miliona stanovnika i 1.622 km obale na Mediteranu čini ga važnim za Euro-mediteransku saradnju na svim nivoima. Oko dvije trećine alžirskog izvoza ide u EU što je čini glavnom trgovinskom partnericom Alžira. U 2020.godini bilateralna trgovina dostigla je nivo od 24,9 milijarde eura.

U kontekstu nove evropske ekonomske politike analitičari smatraju da privreda Alžira dosada nije imala koristi od sporazuma o pridruživanju sa EU. Alžir treba  započeti sa revizijom sporazuma, tražeći veću korist za ekonomiju zemlje, posebno proizvodne sektore. Globalna energetska kriza, posebno zbog nedostatka prirodnog plina je historijska šansa za Alžir.

Alžirska privreda može imati velike koristi, s obzirom na trenutne međunarodne prilike, od direktnih evropskih investicija u naftni sektor i obnovljive izvore energije (solarna energija). Alžir, zbog svog geografskog položaja, ima jedno od najvećih solarnih polja na svijetu. Trajanje insolacije gotovo prelazi 2.000 sati godišnje i može doseći i do 3.900 sati, posebno na visoravnima i u pustinji[7].

Analitičari smatraju, da alžirska vlada treba ubrzati neophodne ekonomske reforme te modernizirati zakonodavstvo, kako bi bila spremna za dolazak najavljenih stranih investicija. Među hitnim reformama za poboljšanje poslovne klime u zemlji je i stvarna primjena zakona o investicijama, uklanjanje administrativnih prepreka te poboljšanje efikasnosti bankarskog sistema.

Ljubljana/Alžir/Brisel, 7.novembar 2022