Jedna od najtragičnijih istorijskih ličnosti srednjovjekovne Bosne je vojvoda Petar I Pavlović, sin Pavla Radenovića, osnivača dinastije Pavlović. Na čelo dinastije Pavlović dolazi silom prilika 1415. godine, kada kreće u osvetu svog oklevetanog i nepravedno ubijenog oca.
vojvoda Petar I Pavlović (1415-1420), AI ILUSTRACIJA: UG PAVLOVAC
Naime, 1415. godine knez Pavle Radenović, biva ubijen u zavjeri koju je predvodio Sandalj Hranić u dogovoru sa kraljem Ostojom. Sandalj Hranić bio je tada predvodnik druge velike dinastije Kosače.
Razlog Pavlovog ubistva bio je vezan za složenu političku situaciju u Bosni nakon čuvene Bitke na Lašvi 1415. godine između mađarskih snaga i turskih četa, u kojoj su neke velikaške dinastije podržavale jednu, a druge drugu stranu, dok je istovremeno trajao i pokušaj Tvrtka II da preuzme vlast od tadašnjeg kralja Ostoje.
Ubistvo kneza Pavla je nakon tobožnje optužbe za izdaju izvršeno podmuklo i na prevaru na Parenoj poljani kod Sutjeske, gdje mu je odsječena glava, a mladi Petar koji je bio sa njim odveden je u zatočeništvo u Bobovac, gdje je bilo planirano da se oslijepi, a nakon toga da se sva zemlja Pavlovića preda i podijeli izmedju Ostoje, Kosača i Zlatonosovića.
Međutim, dešava se to da se Petar uspijeva osloboditi iz zarobljeništva, iako nemamo istorijskih podataka kako je to uspio. Odmah nakon oslobađanja, Petar se vraća u Borač – prestonicu Pavlovića, staje na čelo dinastije i pokreće veliki osvetnički rat protiv Sandalja Hranića. On pravi savez sa turskim četama i kreće u veliki osvetnički pohod, povrativši ne samo teritorije koje mu je počeo uzimati Sandalj, već nemilosrdno se obrušivši na ostale teritorije Kosača napada njihove posjede na primorju, a primorava i sam Dubrovnik da se sprema za odbranu.
Sukob se pokušao smiriti na Stanku 1416, koji se održao bez prisustva kralja Ostoje, a na kome je on optužen za ubistvo kneza Pavla i čak je donesena odluka da se on “uhvati i sveže”. Međutim, nakon toga dešava se situacija da kralj Ostoja mudro prelazi na stranu Petra, a takođe Turci se povlače iz Bosne potpuno. U tom trenutku vojvoda Petar I Pavlović stoji kao jedna od najmoćnijih ličnosti Bosne, a teritorija dinastije Pavlović biva veća nego ikada.
Ipak, sreća mu je ubrzo okrenula leđa pa su 1420. godine Turci, na poziv Kosača a slijedeći svoju politiku slabljenja velikaša u Bosni, prešli na na stranu Kosača. Petar je u novonastaloj situaciji bio prinuđen boriti se protiv Turaka. Poginuo je u borbi protiv Turaka u zimu 1420. godine – ubijen je ispod grada Borača, njegove prestonice. Sahranjen je u blizini grada, a na samom gradu u njegovu čast bila je podignuta crkva zadušnica.
O Petru I Pavloviću saznajemo i od istoričara Dragog Malikovića i njegovom naučnom radu “Pavlovići i Turci”, objavljenom u Zborniku radova sa naučnog skupa u Rogatici, 27-29. juna 2002. godine:
Smrt kneza Pavla Radenovića izazvala je nove sukobe u Bosni. Ovaj događaj je mogao ostati bez težih posledica samo pod uslovom da je bila potpuno ugašena loza Pavlovića. Ali za knezom Pavlom ostadoše dva sina: Petar i Radoslav. Stariji Petar je bio prisutan, kada su mu oca ubili i zato dubrovački poslanik na dvoru Ostojinom Ivan Gundulić, opisujući Pavlovo ubistvo, veli, da je knez Petar odmah posle smrti Pavlove odveden u Bobovac.
Tu je on ubrzo oslobođen, ali je bio u vrlo lošem stanju. Za to vreme vojvoda Sandalj Hranić i kralj Ostoja su počeli sa uspehom da napadaju teritoriju ubijenog kneza Pavla Radenovića, te je knez Petar bio prinuđen da pomišlja i na bežanje u Dubrovnik, kao što se vidi iz jednog kasnije pisanog doku- menta. Utočište u Dubrovniku za kneza Petra molili su 3. oktobra i njegova dva vlastelina: LJubiša Bogdančić i 23 Vukosav Poznanović. U nastaloj situaciji braća Petar i Radoslav su se za pomoć obratili Turcima. Ovi se rado odazvaše njihovoj molbi i već 6. novembra javljaju Dubrovčani ugarskom kralju Žigmundu da je u Bosnu upala velika turska sila. Dolaskom turske pomoći promenila se ratna sreća u korist sinova Pavla Radenovića i odmah u toku tog meseca bio je položaj Sandaljev tako nesiguran da je 29. novembra on zamolio dubrovačko Veće umoljenih da primi njegovu ženu u svoj grad ako ona bude htela pobeći ispred turske opasnosti. U decem- bru je bila već tolika opasnost od Turaka, da su se i Dubrov- čani našli prinuđeni, da preduzmu mere za odbranu Primorja.
Petar i Radoslav, uz pomoć Turaka, ne samo da su sprečili rasulo svojih poseda već su počeli ugrožavati i posede vojvode Sandalja Hranića. Ratovanje sa Sandaljem nastav- ljeno je i početkom naredne 1416. godine. Pavlovići su, uz pomoć turskih odreda, kako smo naglasili, napadali Sandaljeve posede i na Primorju i time nanosili štete trgovcima. Sukob dvaju istaknutih feudalnih porodica u Bosni, Pavlovića i Kosača, poprimio je bio tako široke razmere da je i sam sultan Mehmed morao da interveniše u njihovom izmirenju. U cilju mirenja zaraćenih strana uputio je sultan oktobra 1416. godine u Bosnu dva svoja poslanika. Na njihovu inicijativu sazvan je „sastanak” na kome je trebalo da dođe do pomirenja zavađenih strana. Sastanak je održan bez prisustva kralja Ostoje. Na njemu je kralj bio optužen za ubistvo kneza Pavla Radenovića pa je odlučeno da se on „uhvati i sveže”. Zajedno s njime trebao je da bude zatvoren i svezan knez Dragiša Dinčić…
Pred kraj 1416. i na samom početku naredne godine Bosna je zahvaćena unutrašnjim sukobima. To vreme je prožeto novim sukobom u kome su sudelovale iste vlastelinske kuće: Pavlovići i Kosače. U novonastaloj situaciji, Turci su se vrlo brzo povukli iz Bosne zbog unutrašnjih sukoba u njihovoj zemlji. U novim političkim zapletima u Bosni kralj Ostoja se vrlo dobro snašao. Izmirio se sa Pav- lovićima i stao na njihovu stranu u borbi protiv vojvode Sandalja. Pred kraj 1416. godine, on se ponovo domogao kraljevskog trona u Bosni, a Dubrovčani su mu 20. novembra te godine platili svetodimitarski dohodak u visini od 2.000 perpera. Početkom decembra 1416. godine još su besnele pojedine turske čete po bosanskom zemljištu, ali ih odmah zatim potpuno nestaje iz Bosne, jer 25. decembra pišu Du- brovčani ugarskom kralju Žigmundu da u Bosni nema više turske vojske.
Nastavak sukoba u Bosni između Kosača i Pavlovića dao je povoda Turcima da se ponovo umešaju u njih. Iz jedne beleške Dubrovačkog veća od 26. oktobra 1418. godine vidi se, da su Turci tada ponovo bili došli u Bosnu, ali o toj njihovoj konkretnoj akciji ništa nije poznato. Do njihovog masovnijeg uplitanja u sukobe u Bosni došlo je početkom juna 1420. godine. Tada su oni u Bosnu došli na poziv vojvode Sandalja Hranića. Naime, želeći da se osveti Pavlovićima, vojvoda Sandalj u to vreme na Porti optuži kneza Petra Pavlovića za izdaju. Skopski krajišnik Isa-beg napao je januara te godine posede Petra Pavlovića i kralja Stjepana Ostojića. Upad Turaka uneo je novu pometnju među bosanske velikaše. Neki od njih su bili prinuđeni da traže zaštitu u gradu pod Srđem. I kralju Stjepanu Ostojiću ponudili su Dubrovčani da se, u slučaju potrebe, skloni u Ston. Kralj bosanski, vojvoda Petar Pavlović i njegova vlastela uplašiše se od turske vojske i predložiše mere za sve eventualnosti.
Turci su u prvi mah štitili zemlju Petra Pavlovića i udarali su samo na državu kralja bosanskog, po kojoj su nemilosrdno pustošili i harali gde god su stigli.
No Sandalj je silno žurio da ovlada zemljom Petra Pavlovića, pa je nastojao kod Turaka da ovi što pre udare na Petrovu teritoriju. Stoga je u Petrovoj zemlji iz dana u dan rasla opasnost od nove turske ofanzive.
Nastojanje Sandaljevo da pridobije turskog zapovednika Isa-bega Isakovića i da napadne na vojvodu Petra uro- dilo je ubrzo plodom. Turci udariše na Petra, koji tom pri- likom bi pobeđen i ubijen. Njegova se smrt dogodila krajem marta 1420. godine, jer već 31. marta šalju Dubrovčani po- slanstvo vojvodi Radoslavu, a 1. aprila zaključuje dubrovačko veće da piše kralju Stjepanu Ostoji i kraljici bosanskoj i izjave saučešće zbog smrti vojvode Petra, založivši se i ovom prilikom za mir sa Sandaljem. [Dragi Maliković, Pavlovići i Turci, Zbornik radova sa naučnog skupa u Rogatici, 27-29. juna 2002. godine]
Tekst: Čedomir Marković, UG Pavlovac
AI Ilustracija: Kulturno-kreativni tim UG Pavlovac
