Mitrovdan je posvećen antičkom komandantu Soluna iz trećeg vijeka, mučenom i pogubljenom zbog širenja hrišćanstva. Sveti Dimitrije poštovan je kao jedan od najvažnijih pravoslavnih vojnika među svetiteljima. Svi pravoslavni hrišćani i vjernici slave ovog velikomučenika vjerujući u njegove iscjeliteljske moći.

Izboden kopljem usred molitve

Pravoslavni spisi navode da je rođen u Solunu u trećem vijeku naše ere, za vrijeme kratkotrajne vladavine jedinog varvarskog Rimskog cara tračanina Maksimilijana od blagorodnih i blagočestivih roditelja, koji dugo nisu mogli da imaju dece. Bio je sin jedinac.

Dimitrije je po očevoj smrti naslijedio vojvodsko zvanje, a kako je vaspitavan u hrišćanskom duhu, on je propovjedao hrišćanstvo, umjesto da ga, po zapovjesti i nalogu cara Maksimilijana, istrebljuje. Car, saznavši da je namjesnik Dimitrije hrišćanin i da je mnoge, umesto da ih odvrati, upravo preveo u hrišćanstvo, naredi da Dimitrije bude prvo utamničen a zatim izboden kopljima, usred molitve.

Solunski hrišćani su ga tajno sahranili. Kasnije je velmoža Leontije iz Ilirije, izliječen od teške bolesti nad grobom ovog mučenika, u znak zahvalnosti podigao je crkvu. Prilikom iskopavanja temelja crkve pronađene su mošti Svetoga velikomučenika Dimitrija. Proglašen je svecem, zaštitnikom grada Soluna.

Prema predanju, Dimitrijev grob odisao je bosiljkom i smirnom, pa je on zato nazvan Mirotočivi. Mošti su skoro osam vijekova bile u Italiji u gradu San Lorenco, ali su na traženje Grka vraćene (veći dio) u Solun 1978. (glava) i 1980. veći dio ostatka moštiju. Njegove mošti i danas se nalaze u crkvi Svetog Dimitrija u Solunu.

Ova crkva je na listi svjetske kulturne baštine od izuzetnog značaja od 1989. godine. I danas se vjeruje u ljekovitost njegovih moštiju. Crkveni spisi navode da je potom sveti Dimitrije „bdio nad svojim gradom i spasavao ga zemljotresa i drugih nesreća“.

Po broju onih koji ga slave, Mitrovdan je na petom mjestu na listi najvećih srpskih slava. On je stajaći praznik, što znači da je uvijek 8. novembra po gregorijanskom kalendaru, odnosno 26. oktobra po julijanskom.

Ovaj datum se u narodu označava i kao hajdučki rastanak (“Đurđev danak hardučki sastanak – Mitrov danak hajdučki rastanak”) i doba godine kada počinje zima. Ako je na Mitrovdan, čuveni hajdučki rastanak, oblačno vrijeme, narod kaže da nas čeka topla zima. Ako je vedro, zima pred nama je oštra.