O osmanskom osvajanju Bosne i prostora današnjeg Sarajeva saznajemo i iz narodne epske pjesme “Turci osvojiše pola Bosne” koju je sakupio i od zaborava sačuvao arhimandrit prota Bogoljub Petranović u svom djelu „Narodne pjesme iz Bosne i Hercegovine“ štampanog u Beogradu 1870. godine.Pjesma opisuje događaje, najvjerovatnije, iz 1463. godine, kada Turci osvajaju Bosnu. Naročito zanimljiv prikaz ova epska narodna pjesma daje o osvajanju prostora današnjeg Sarajeva, gdje opisuje izdaju izvjesnog Staniše Golića iz sela Dovlići na Trebeviću. Golića narodno predanje okrivljuje za pad Sarajeva, tj. tadašnjih srpskih naselja Bjelave, Bistrik i „Kameno zabrđe” i pada izvjesnog „Kamengrada“.
Na početku pjesme velikaš Ilija Lučević i drugi bosanski velikaši saznaju o turskom napadu koji se sprema. Lučević prima pismo u kojem ga obavještavaju o prijetnji, dok ostali, poput Lučevića Jovana na Glasincu i Šurkovića Jovana na Treskavici, hrabro čekaju napad. Međutim, svi spomenuti velikaši, osim Jovana, predaju se Turcima bez borbe. A zatim u borbi gine i Jovan Lučević na Glasincu koji pada u ruke Turaka.
Nakon toga, pjesma se fokusira na izdaju Staniše Golića, Srbina iz mjesta Dovlići na Trebeviću. Golić se dogovara sa Turcima da stvori lažnu predstavu o mnogo većoj turskoj vojsci nego što je zaista bila, a sa ciljem da preplaši Srbe. On se dogovorio sa Turcima da zapale vatre po citavoj Romaniji, Glasincu i podno Trebevića, da bi se kod Srba koji bi vidjeli taj prizor stvario utisak da Turci imaju snagu deset puta veću nego što su imali u stvarnosti. Zatim je odveo srpske velikaše, koji su komandovali tvrđavama, da se popnu na vrh Trebevića i vide prizor.
Uplašeni ovim iluzijama, srpski branioci su se povukli sa svojih tvrdava, a Kamengrad, koji je predstavljao ključnu tačku obrane, predao se bez borbe. Golić je zatim otišao kod Turaka rekavši: „Meni bakšiš,a vama gradovi i na gradu veliki topovi”. Tako je, nakon što je uspješno obmanuo srpske velikaše, narodni antijunak Golić dobio nagradu i postao beg i za svoju izdaju od Turaka dobio upravu nad novim teritorijama. Pjesma duboko istražuje temeljne motive izdaje i političke manipulacije, koji su omogućili tursku dominaciju u Bosni.
Posebno zanimljivo u samoj pjesmi jeste pominjanje imena Sarajevo. Pominjući Kamengrad kod Bjelava, nepoznati autor epske pjesme povezuje ovu tvrđavu sa prostorom današnjeg Sarajeva. Pjesma navodi da tada taj prostor nije bio poznat kao Sarajevo, već kao srpska naselja Bistrik, Bjelave i Kameno Zabrdje, te kaže da tek nakon turskog osvajanja, prostor dobija ime Sarajevo, koje je postaje simbol osmanske vladavine. Ovaj detalj iz pjesme otkriva kako je osvajanje i turska administracija oblikovala izgled i ime grada.
Istorijske činjenice o ovim događajima zaista postoje, no teško je istorijski potvrditi ličnosti iz ove epske pjesme, kako pomenute srpske velikaše, tako i glavnog antijunaka Golića. Ipak u narodu ovog kraja zaista se sačuvala legenda o odsudnoj turskoj opsadi tvrđava i izdajniku Goliću i ona ima više svojih varijacija.
Tekst: Čedomir Marković, UG ‚Pavlovac” Pale
