Povratak u otadžbinu: na današnji dan probijen Solunski front

Petnaestog septembra 1918. godine probijen je čuveni Solunski front, što se ispostavilo kao odlučujuće za slom Centralnih sila u Prvom svjetskom ratu, u istoriji poznatom kao Veliki rat.

Veliki rat je opustošio Srbiju. Prema validnim procenama, pobjedu u Prvom svjetskom ratu Srbija je nesrazmjerno skupo platila: tokom rata izgubila je više od milion stanovnika, što je bilo bezmalo trećina žitelja, a više od polovine muške populacije je stradalo u teškim borbama i povlačenju kroz Albaniju.

Na presudni front, koji je zahvatao nekoliko stotina kilometara u dužinu, uglavnom su prebacivani vojnici Kraljevine Srbije, oporavljeni na Krfu posle Albanske golgote, dugog povlačenja nakon što je austougarska vojska porobila Srbiju krajem 1915. godine.

Srpski vojnici su se borili sa francuskim i britanskim vojnicima, protiv austrugarske, njemačke i bugarske divizije. Prva bitka koju su dobili je osvajanje Kajmakčalana, septembra 1916, a dva mjeseca kasnije osvojen je i Bitolj sa okolinom.

Glavnokomadujući bio je francuski general Franše D’Epere, koji je juna 1918., posle savjetovanja sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom Karađorđevićem, odlučio da se krene u proboj Solunskog fronta.

Ofanziva je počela na sektoru Dobro polje – Veternik – Kozjak, gde je bila stacionirana srpska vojska, šest divizija sa 140.000 ljudi, uključijući i 25.000 dobrovoljaca. Prvom armijom komandovao je Petar Bojović, Drugom Stepa Stepanović. Komandant Štaba bio vojvoda Živojin Mišić, uz regenta.

• Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu prožeti idejom, od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive. Ta brzina je u isto vreme i najbolja garancija protiv iznenađenja, jer se njome postiže rastrojstvo neprijatelja i potpuna sloboda u našim dejstvima. Treba drsko prodirati, bez počinka, do krajnjih granica ljudske i konjske snage. U smrt, samo ne stajte! S nepokolebljivom verom i nadom junaci napred u otadžbinu!”, kazao je Mišić u Zapovjesti srpskoj vojsci za proboj Solunskog fronta od 13. septembra 1918. godine.

Prvog dana borbi probijeno je 11 kilometara Fronta, koji su sutradan prošireni na 40 kilometara, čime je označen slom centralnih sila. I na Solunskom frontu i u Velikom ratu.

Borbe su trajale danima, a najveće zasluge za proboj fronta i sam Franše d’Epere je pripisivao baš srpskoj vojci:

• To su seljaci skoro svi, to su Srbi, tvrdi na muci, trezveni, skromni, to su ljudi slobodni, nesalomivi, gordi na sebe i gospodari svojih njiva. Ali, došao je rat. I eto kako su se za slobodu zemlje ti seljaci bez napora pretvorili u vojnike, najhrabrije, najistrajnije, najbolje od svih. To su te sjajne trupe, zbog kojih sam gord što sam ih ja vodio, rame uz rame sa vojnicima Francuske, u pobjedonosnu slobodu njihove otadžbine…

Izbijanje srpske vojske na Vardar je operativno-strategijski proboj njemačko-bugarskog fronta. Stradao je 681 srpski vojnik, 132 su nestala, a 3.206 ranjeno.

Bugarska je 29. septembra pristala na primirje, a Njemačka ne, pa se završnica Velikog rata “selila” na sjever. Prva srpska armija je 9. oktobra stigla do Niša. Prolazeći pored položaja njemačke armije kod Niša, napredujući čitavih 200 kilometara ispred saveznika i Druge srpske armije. Iako usamljena – i protivno odluci D’Eperea da sačeka, tri dana kasnije Prva srpska armija ušla je u Niš.

Tri sedmice kasnije i Beograd je oslobođen, 1. novembra 1918.

Prvi svjetski rat, nesumnjivo najveća srpska klanica u istoriji, pravno je okončan 28. juna 1919. Versajskim mirovnim ugovorom.