Profesor sa Katedri za istoriju Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici i Univerziteta u Istočnom Sarajevu, Vladimir Virijević kaže da srpski narod na Kosovu i Metohiji odlikuju iskonsko trpljenje, istrajnost i borba za opstanak, što metaforično rečeno znači grčevito držanje zubima za zemlju.
Naglasio je da je to jedini način da se vijekovima i u potpuno neprijateljskom okruženju opstaje na zavjetnoj zemlji.
U Emisiji „Ključna reč“ profesor Virijević navodi da je u albanskim krugovima, koji pretenduju da budu naučni, jako prisutan narativ da su Albanci nasljednici ovog prostora koji su im, povlačeći se sa Balkana, Osmanlije navodno ostavile u amanet.
„Albanska istoriografija insistira na toj tezi ali pri tom gubi iz vida činjenicu da je i pre Balkanskog rata u periodu od 1910. – 1911. godine osmanlijska vlast na ovim prostorima imala velike probleme sa albanskim remetilačkim faktorom koji je pod uticajem Prizrenske lige tražio autonomiju u sastavu osmanske imperije. Hipotetičko pozivanje na nekakav amanet ili nasleđe koje dolazi iz oficijalnih albanskih istoriografaskih krugova jeste narativ koji je poprimio političke dimenzije i apsolutno ne stoji. Osmanlijska imperija ima ozbiljne probleme da uguši albanske pobune 1910. i 1911. godine, tako da ta vrsta licitiranja i pozivanja na nekakvo nasleđe apsolutno nema naučno utemeljenje u zvaničnim faktima i istorijskim izvorima “, tvrdi profesor Virijević.
Složeni koloplet međunarodnih okolnosti i tadašnjih prilika kao i otvoreno djelovanje austrougarsko – njemačkog faktora u mnogome je sputavao napore tadašnje srpske vlasti da prostor današnjeg Kosova i Metohije, tada Stare i Vardarske Srbije i raške oblasti vrati i integriše u državno biće. Takođe, ne treba zanemarivati i isprepletnne interese i uticaj Velike Britanije, Francuske i Rusije koje su predstavljale velike sile. Srpski i albanski element na Kosovu i Metohiji i onda su bili sukobljeni u skladu sa interesima velikih sila.
„Iako je 1912. godine srpska vojska izašla na obale Jadranskog mora preuzevši LJeš i Drač i uz velike žrtve zajedno, crnogorskom vojskom povratila stari srpski grad Skadar. Naša vlada je bila primorana da povuče svoje jedinice sa tih teritorija kako bi ubrzo na Londonskoj konferenciji bila formirana Kneževina Albanija. Činjenica da na presto novoformirane kneževine biva postavljen nemački princ Vilhelm od Vida dovoljno govori o austrougarskom uticaju na tadašnje prilike“, pojašnjava Virijević.
Berlinski kongres i njegov uticaj na promjenu demografske stukture na KiM
Demografska struktura na Kosovu i Metohiji značajno je narušena posle Berlinskog kongresa. Pojačni pritisci i teror albanskog političkog miljea prema srpskom stanovništvu bio je indukovan idejama Prve prizrenske lige i uzrokovao je osipanje srpskog etnikuma. To potvrđuju brojna ahrivska dokumenta i svjedočenja o iseljavanju čitavih sela i porodica, naročito u pograničnom pojasu sa Albanijom i u Metohiji. Ovaj proces počinje od kraja 19. i nastavlja se u prvim godinama 20. vijeka.
„Kada je srpska država povratila prostor Kosova i Metohije suočila se sa značajno izmenjenom demografskom slikom u odnosu na period pre Berlinskog kongresa. Pokukšaj da se „krunjenje demografskog etnikuma“ zaustavi imao je određene uspehe 1912 – 1913. godine ali je Prvi svetski rat zaustavio te intencije. Novi impuls kasnije će se ostvariti tek nakon stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, pokretanjem procesa Agrarne reforme i kolonizacije“, kaže Virijević.
Jačanje državnih pozicija Kraljevine SHS na KiM
Posle Prvog svjetskog rata Austrougarska, dojučerašnji patron albanskog nacionalističkog pokreta, više ne postoji ali njenu ulogu sada preuzima Italija. Kraljevina SHS se u tom trenutku suočava sa novim izazovima budući da se Italija već dokazala kao veliki protivnik južnoslovenskog ujedinjenja. Ova država sada je i pokrovielj velikoarbanaških težnji, stavova i ideja. U tom periodu, pod snažnim uticajem italijanske propagande među Albancima, na prostoru KiM ali i zapadne Makedonije jača Kačački pokret.
„To je modernim rječnikom rečeno, gerilski pokret koji predstavlja mješavinu nacionalno romantičarsko idejnog i pljačkaškog elementa. Oni koriste političku okolnost da vlasti Kraljevine SHS na ovim prostorima nisu u dovoljnoj mjeri stabilizovale državne organe pa organizuju pljačkaške napade na nezaštićeno srpsko stanovništvo ali i na predstavnike državnih vlasti“, pojašnjava profesor Vladan Virijević.
Dodaje da u ovom periodu arbanaška populacija modifikuje svoj politički pristup i djelovanje tako što se na legalan način uključuje u formu političkog organizovanja novonastale države.
„Formira se politička partija DŽemijet i ona nastoji da artikuliše težnje arbanaških glavarskih i nekadašnjih begovskih porodica, zaštiti njihove materjalne interese ali i generiše političke stavove. Tako DŽemijet učestvuje i na izborima za ustavotvornu Skupštinu Kraljevine SHS i što je na neki način ironija istorije. Na ovaj način arbanaška partija presudno utiče na ustavno opredeljenje Kraljevine SHS praveći neku vrstu političkog pakta sa Narodnom radiklanom strankom i sa Nikolom Pašićem. To na prvi pogled može delovati po malo paradoksalno ali pod uticajem novonastalih okolnosti, Pašić želeći da pridobije glasova u novoj skupštini kako bi novu državu uredio po modelu ustavne, parlmentarne i nasledne monarhije na čelu sa dinastijom Karađorđević. On u tim okolnostima pristaje da vrši neku vrstu političke trgovine sa predstavnicima arbanaškog političkog pokreta koji artikuliše partija DŽemijet“, kaže profesor Virijević.
Političke veze DŽemijata sa Kačačkim pokretom koje kasnije bivaju otkrivene uslovile su žestoku akciju tadašnje vojske i žandarmerije na suzbijanju ovih bandi.
Kolonizacija u cilju popravljanja demografske „krvne slike“
Drugi metod za jačanje pozicija, sada već Kraljevine Jugoslavije, na KiM bila je realizacija projekta Agrarne reforme i kolonizacije.
Sve do 1912. godine na KiM je vladao feudalni sistem društvenog uređenja, a vlasništvo nad zemljom i agrarno pitanje bila je najbolnija ekonomska tema vlade tadašnje Kraljevine.
Na Kosovu u Metohiji problem dodatno usložnjava činjenica da pitanje zemljišnih posjeda predstavlja ekonomsko ali i važno nacionalno pitanje. Vlasnici su bili predratni osmanski feudalci – arbanaški begovi kojima je trebalo agrarnom reformom oduzeti posjede, a srpske čifčije koje su bile obrađivači zemlje trebalo je pretvoriti u njihove posjednike. Proces agrarne reforme i kolonizacije, predstavljao je akciju organizovanu sa državnog nivoa i odvijao se tokom 20. i 30. godina prošlog vijeka.
„Agrarnom reformom trebalo je obezbjediti da domicilno stanovništvo postane vlasnik zemljišta koje obrađuje. S druge strane, procesom kolonizacije trebalo je osnažiti slovenski elemenat na prostoru KiM i današnje Sjeverne Makedonije. To je činjeno naseljavanjem porodica sa prostora Hercegovine, Crne Gore, Like, Korduna, Banije, ali i iz rubnih dijelova centralne Srbije, Toplice i ibarkse doline. Čitav kompleks novih naselja predstavljao je kapi u arbanaškom etničkom okeanu, posebno na prostoru današnje Metohije“, ističe Virijević.
Granični pojas nakon određivanja i povlačenja državne granice sa Albanijom 1926. godine bio je ojačan čitavim kompleksom srpskih naselja. Albanski upliv na teritorije srpskih zemalja bio je konstantan od Prve Velike seobe Srba 1689. – 1690. godine. Vlasti Kraljevine Jugoslavije su se i u poduhvatu Kolonizacije i agrarne reforme suočavale sa nizom problema na terenu, jer je albansko stanovništvo pružalo jak otpor ovom procesu koji je u demografskom smislu popravilo „krvnu sliku“ hrišćanskog stanovništva u odnosu na muslimansko.
Uz ogradu da istorijske procese treba tumačiti i sagledavati samo u okviru događaja i prilika koje su bile karakteristične za određeni vremenski period, profesor Vladan Virijević kaže da je tadašnje „paktiranje“ Nikole Pašića sa arbanaškim prvacima, a zarad sticanja političkih poena u Beogradu u parlamentu Kraljevine Jugoslavije u značajnoj mjeri usporilo, obesmislilo i otupelo oštricu agrarnih mjera i mera kolonizacije koje je sprovodila država. Kaže da su slične greške činjene i godinama kasnije.
„Kada bismo napravili paralelu sa kasnijim periodima, čini mi se da se nešto slično radilo i 1945. godine ali sada u jednom drugačijem ambijentu i drugačijoj formi i pod uticajem nove ideologije i koncepta stvaranja tzv. „bratsva i jedinstva“ kao tekovine Drugog svetskog rata i uticaja komunističke ideologije. Usudiću se reći da je toga i bilo i u periodu 90. godina prošlog veka jer su i tada činjene neke političke kompenzacije i trgovine“, primjećuje Virijević.
Upozorava da se neprekidna konstanta arbanaške nacionalne ideje sa snažnom vertikalom i dugotrajnim procesom trajanja, koji se modifikuje u skladu sa aktuelnim i trenutnim okolnostima, ne smije gubiti iz vida.
„Arbanaški politički diskurs vrlo je prilagodljiv i lako prolazi kroz procese metamorfoze i faze, sve zarad onog što je Makijaveli definisao time da cilj opravdava sredstva“, rekao je Virijević.
Zaključuje da u trenutku kada su Albanci procjenili da komunistička ideologija ide u prilog arbanaškoj nacionalnoj vetikali na terenu već postoje najortodoksniji komunisti iz njihovih redova. U periodu posle Drugog svjetskog rata, 60. i 70. godina dvadesetog vijeka brojne su iredentističke, ilegalne organizacije koje na postulatima marksizma i lenjinizma grade svoje platforme.
„Teško je sa ove stajne tačke, gledajući u retrovizor, jasno uočiti gdje su bile stranputice srpske državne politike na prostorima Kosova i Metohije. Mnogo je faktora da bismo ih mogli podvesti pod jednu zajedničku formulaciju ali da ih je bilo i da ih ima i danas više je nego evidentno“, zaključio je na kraju profesor Vladan Virijević.
RIZNICA
