Jovan Vladimir bio je bio prvi srpski vladar, proglašen za sveca. U njegovom životu se, kao u bajkama, prepliću viteštvo, borbe za presto, kao i ljubav princeze. Živio je u 10. i 11. veku i bio knez Duklje, srpske države koja se prostirala na području današnje Crne Gore.
„Zna se da je vladao od 1000. do 1016. pretpostavlja se da je bio vazal vizantijski u prvom dijelu vladavine, a posle vazal bugarskog cara Saumila.
Važnije od te njegove političke djelatnosti je da je bio prvi srpski vladar, proglašen za sveca. Pravoslavni svetac Jovan Vladimir se smatra zaštitnikom grada Bara
Ljubav sa Kosarom
Život Jovana Vladimira obilježila je legendarna ljubavna priča i brak sa bugarskom princezom Kosarom.
Dok je vladao Dukljom bio je vazal Vizantije, tada moćne grčke carevine sa sjedištem u Konstantinopolju, sada Istanbulu.
U tom periodu na vrhuncu moći je bilo i prvo bugarsko carstvo na čelu sa Saumilom, koje se prostiralo na teritorijama današnje Bugarske, Sjeverne Makedonije i Albanije.
Kada je 1010. car Samuilo krenuo u rat protiv Vizantije, napao je teritoriju Duklje i zarobio Vladimira. Odveo ga je u prestonicu Prespu, gdje ga je zatočio.
Tamo upoznaje princezu.
„Izvori navode da je ćerka Samuilova Kosara dolazila u tamnicu i da joj se dopao Vladimir.
„Ona je izašla i rekla ‘ili ću se udati za njega ili ni za koga drugog’, i zaista je tako urađeno”, kaže Radivoj Radić, istoričar i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Samuilo ne samo da je pristao na ćerkinu molbu, već je budućem zetu, kraljevske loze, vratio državu i još na upravljanje dao i Dračku zemlju.
Istorijske činjenice potvrđuju da su se Kosara i Vladimir venčali, kaže istoričar, dok je moguće da je ljubavna priča vremenom nadograđena.
„Najstroži naučnici smatraju da je jednostavno Samuilo želeo da oko svoje države ima vazalne države koje će biti na njegovoj strani.
„Smatraju da je to bila neka vrsta diplomatije”, kaže Radić.
Između bugarskog carstva i Vizantije
Nekoliko godina kasnije 1014. odigrala se bitka na Belasici, između Bugara i Vizantinaca, u kojoj Vladimir nije učestvovao.
Ipak, presudno će uticati na njegov život.
Tada je vizantijski car Vasilije Drugi izvojevao pobjedu i uslijedila je surova kazna za protivnika – oslijepio je 15.000 Saumilovih vojnika.
„Kad je Samuilo vidio tu kolonu koja se pojavila, on je preminuo”, kaže Radić.
Cara je nasledio sin Gavrilo Radomir, ali samo na godinu dana, a zatim sinovac Jovan Vladislav – Kosarin brat od strica.
U to vreme urušava se Samuilovo carstvo. I Kosara je proglašena svetiteljkom.
U strahu da će se zet i dukljanski vladar ponovo okrenuti ka Vizantiji, Jovan Vladislav riješio je da ubije Vladimira.
Namamio ga je ponovo u prestonicu Prespu, u crkvu Svetog Ahilija.
„Kad je ulazio u crkvu, ubili su ga, to je bilo 1016. godine”, kaže Radić.
Navodno, Vladislav nije uspio da odrubi glavu Vladimiru, pa mu je Vladimir dao sopstveni mač da ga obezglavi.
Po predanju, Vladimir je uzeo glavu u ruku i uzjahao konja do obližnje crkve.
Na ikonama se zato predstavlja sa glavom u ruci.
Krst koji se čuva i iznosi jednom godišnje
Sjećanje na njega je posebno živo u Baru i širom Crne Gore. Njegov otac Petrislav je stolovao na Gradini kod Danilovgrada. Srpska pravoslavna crkva obeležava praznik svetog Jovana Vladimira 4. juna
Prema legendi, barska porodica Andrović vijekovima čuva krst Jovana Vladimira i sa tajnog mjesta relikviju iznose samo jednom godišnje za praznik Svete Trojice.
Tada od centra Bara do Rumije, nepristupačnim stazama, vjernici idu do crkve posvećene Svetoj Trojici.
„Do druge polovine 19. vijeka sećanje na njega je bilo zamrlo, ali je tad ponovo živnulo i od tada ima i tekstova o njegovom krstu sa kojim je okovan u Prespi za kojim je vršena litija.
„Krst je bio drven, pa je okovan u Veneciji kasnije”, kaže Plamenac.
Litiju, svečanu povorku, predvodi pravoslavni sveštenik, a u njoj bude i katolika i muslimana nekad, dodaje sveštenik
Prvi vladar svetac
Vizantijski istoričar Kedrin Jovana Vladimira opisuje kao čovjeka koji je „pravičan i miroljubiv i pun vrlina”.
I u drugom izvoru Ljetopisu popa Dukljanina navode se uopštene pohvale o Jovanu Vladimiru, bez mnogo detalja, navodi profesor.
Pretpostavka je da je uz viteške i ratničke vještine, bio i pobožan, kao većina srednjevekovnih vladara.
„Postoje različiti razlozi zašto se neko proglašava za sveca, a Jovan Vladimir je za sveca proglašen zbog stradanja”, kaže Radić.
Ukazuje na terminološku razliku između sveca i svetitelja.
„Svetitelj je za života bio neki crkveni velikodostojnik, recimo, Sveti Sava je bio arhiepiskop i on je svetitelj, a Nemanja je svetac, kao i Jovan Vladimir”, napominje Radić.
Srpska pravoslavna crkva ovog sveca praznuje 4. juna.
Jovana Vladimira danas pamte zbog njegovog duhovnog nasljeđa, kaže Jovan Plamenac.
„On je bio na razmeđi Istoka i Zapada, živio u to vrijeme kad se Crkva dijelila na istočnu i zapadnu.
„On se opredelio za Istok i to je za nas značajno, jer da je bilo drugačije mi bismo danas bili zapadna crkva, on nas je zadržao u pravoslavlju”, napominje Plamenac.
Velika šizma kada je hrišćanska crkva podijeljena na Istočnu pravoslavnu i Zapadnu katoličku, kako je to danas poznato, dogodila se 1054. godine.
Jak kult i u Sjevernoj Makedoniji i Albaniji
Zemni ostaci Jovana Vladimira dva vijeka posle smrti (oko 1215. godine), u vrijeme srpskog kralja Stevana Prvovenčanog, prenijete su najpre u albanski grad Drač, zbog čega se svetitelj slavi i kao zaštitnik Drača.
Nešto kasnije su prenesene u njegov manastir Svetog Jovana (albanski naziv Šin-Đon) kod grada Elbasana u srednjoj Albaniji na putu ka Skadru.
„U tom manastiru ima natpis na grčkom, latinskom i srpskom jeziku i kaže se da ga je podigao oblasni gospodar 1381. na ruševinama prethodnog, to je 300-400 godina kasnije, koji je srušen u zemljotresu”, kaže Radić.
„U manastiru se nalazi ćivot sa moštima Jovana Vladimira.
„Nedaleko od ovog mjesta trebalo bi da se nalazio i dvor odakle je Vladimir upravljao državom, ali on nije sačuvan”, kaže profesor Filozofskog fakulteta.
Prema predanju, kod Elbasana je Jovan Vladimir podigao zadužbinu-crkvu posvećenu Presvetoj Bogorodici, gde se svake godine vjernici okupljaju za praznik posvećen njemu.
Kako se navodi na sajtu SPC, pravoslavni vjernici, i srpski i grčki i albanski, smatrali su ga svecem i čudotvorcem.
Plamenac, sveštenik i nekadašnji novinar, izučavao je život Jovana Vladimira i obilazio mjesta gdje se on pominje.
„Njegov kult je svuda živ, ne toliko kao ovdje, ali se čak i u Bugarskoj pominje.
