Srbija obilježava Dan državnosti – u znak sjećanja na 15. februar 1804. godine, kada je podignut Prvi srpski ustanak i Sretenje 1835. godine, kada je donesen Sretenjski ustav. Dan se kao državni praznik slavi od 2002. godine. Centralna državna ceremonija obilježavanja Dana državnosti bit će održana u Orašcu u 10 sati.
U znak sjećanja na obnovu srpske državnosti početkom 19. vijeka, odnosno začetke moderne srpske države, Srbija obilježava Dan državnosti – Sretenje. Centralna državna ceremonija obilježavanja Dana državnosti bit će održana u Orašcu u 10 sati.
Na Sretenje 1804. godine, prije 221 godinu, grupa istaknutih srpskih prvaka s prostora tadašnjeg Beogradskog pašaluka, tadašnjeg Smederevskog sandžaka, izabrala je Karađorđa, Đorđa Petrovića, za vođu, predvodnika.
To je bila dobro promišljena odluka zbog činjenice da je Karađorđe posjedovao ne samo lične kvalitete, odlučnost i čvrstinu, već i ratno iskustvo u sklopu austrijskih frajkora 1788–1791.
Prva zajednička proslava Srbije i Srpske
Sretenjska akademija održana je u Banjaluci, čime su Republika Srpska i Srbija ove godine prvi put zajedno obilježile Sretenje pod sloganom “Sabornost i ponos”.
Zajedničko obilježavanje Dana državnosti Srbije i Dana državnosti Republike Srpske, jedan je od zaključaka Deklaracije usvojene na Svesrpskom saboru prošlog ljeta u Beogradu.
Njegov izbor sigurno je bio i posljedica sasvim posebnog ugleda koji je uživao.
Važio je za žustrog, preduzimljivog, oštrog i odlučnog, ali i čovjeka britke pameti. Bio je, također, vješt trgovac stokom. Pretežni izvor značajnijih prihoda onovremenih Srba s prostora Beogradskog pašaluka bio je izvoz stoke u Austriju.
Bilo je poznato i da ne trpi neposlušnost, da je katkad prek, pa i da lako poteže oružje.
Na zboru u Marićevića jaruzi kod Orašca, u središtu Šumadije, odlučeno je da se podigne buna protiv dahija, četvorice samovoljnih gospodara u beogradskom pašaluku.
Njihov položaj zapravo nije bio legalan ni sa stajališta vlasti na Bosforu, ali je uglavnom nevoljko tolerisan.
Seča knezova
Neposredan povod bila je teror dahija poznat kao Seča knezova, uklanjanje viđenijih i preduzimljivijih među Srbima.
Teror dahija je tada, umjesto da suzbije buntovnost Srba, zapravo nenadano doveo do rasplamsavanja bune. Prethodno su, 1801. godine, ubili beogradskog pašu, da bi se samovolja potom povećavala do početka ustanka 1804.
Pod vođstvom Karađorđa ustanici su ubrzo oslobodili veći dio pašaluka. Buna je najprije zahvatila krajeve zapadno od Kolubare, Šumadiju, potom Pomoravlje, Podrinje, odakle se buna dalje širila prema jugu.
Kada je njihov položaj postao nemoguć, a pad Beograda bio nadomak, dahije su pokušale bježati niz Dunav. Posekao ih je vojvoda Milenko Stojković, jula 1804. godine, na dunavskom otoku Ada Kale, u Đerdapu.
Počasna artiljerijska paljba
Povodom obilježavanja 15. februara – Dana državnosti, pripadnici Garde Vojske Srbije su u petak istovremeno izvršili počasnu artiljerijsku paljbu u Beogradu, Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu.
Odstranjivanje dahija dogodilo se uz podršku predstavnika legitimnih vlasti na Bosforu.
U prvoj fazi ustanka bitan momenat bio je Boj na Ivankovcu, kod Ćuprije, u augustu 1805. godine, kada su ustanici potukli vojsku Hafiz-paše, novopostavljenog čelnika Beogradskog pašaluka, koji je u potpunosti oslobođen 1807. godine.
Ishod Prvog srpskog ustanka odredio je mir Rusije i Turske potpisan u Bukureštu 1812. godine.
Rusija se tada, suočena s Napoleonovom invazijom, okreće ratu protiv Francuza i širokoj koaliciji koju su oni predvodili.
Turska je Karađorđev ustanak ugušila 1813. Usledio je egzodus ustaničkih prvaka, i samog Karađorđa, lutanje “od nemila do nedraga” po Austriji i Rusiji.
U Srbiji, Turci u to vrijeme provode strahovit, neopisiv teror.
Pošto namjera primirivanja ustanika autoritetom Bećir paše iz Bosne nije donijela rezultate, Sultan na Srbe šalje Hafiz pašu. Bio je to prelomni trenutak, jer od njegovog poraza na Ivankovcu postaje nesumnjivo da su Srbi u ustanku protiv turske vlasti uopće.
Usledila je Hadži Prodanova buna 1814. i Drugi srpski ustanak aprila 1815. godine, na Cveti, u Takovu.
Srbija slavi Dan državnosti
Prvi i Drugi srpski ustanak 1804. i 1815. godine, postupno su doveli do formiranja novovjekovne srpske države. Veliki njemački historičar Leopold Ranke nazvao je taj period – Srpska revolucija.
Srpskom revolucijom, također, započinje i proces oslobađanja hrišćanskih naroda Jugoistočne Evrope od Turske. Ustanak Grka 1821. uslijedio je po srpskom uzoru.
Borba Srba za nezavisnost, započeta Karađorđevom bunom na Sretenje 1804. godine, uspješno je okončana decenijama kasnije, pored ostalog zahvaljujući mudrosti i vještini knjaza Miloša Obrenovića.
Karađorđe je tokom Prvog srpskog ustanka (1804–1813), u sklopu obnove srpske državnosti, ustrojio niz važnih institucija, neophodnih za postupno oblikovanje državnog ustrojstva, počevši od heraldičkih znamenja, pa do Velike škole, najviše zaslugom Dositeja Obradovića, prvog ministra (popečitelja) prosvjete obnovljene Srbije, što se uzima kao daleki začetnik današnjeg Univerziteta u Beogradu.
Prvi Ustav Kneževine Srbije
Sretenje je odabrano za Dan državnosti Srbije i zbog činjenice da je 1835. godine, na taj dan, u Kragujevcu, donesen prvi Ustav Kneževine Srbije, nazvan Sretenjski. Formalni naziv je tada zapravo bio Knjažestvo.
Njegov tvorac Dimitrije Davidović izradio ga je po uzoru na francuska ustavna rješenja iz 1791, 1814. i 1830, kao i ustav novooblikovane Belgije iz 1831. Davidović je tvorac i termina “ustav”. Prethodno je korišćen termin “konstitucija”, čemu je, uostalom, pridavano maglovito značenje.
Sretenjska akademija u Kragujevcu
U Kragujevcu u Staroj skupštini je u petak održana Sretenjska akademija, kojom je obilježeno 190 godina od usvajanja Sretenjskog ustava 15. februara 1835. godine.
Davidović je ustrojio zakonsko rješenje po najvišim standardima onovremenog poimanja političkih sloboda, ali sasvim neprimjereno prilikama u kojima se tadašnja vazalna Srbija nalazila.
U to vrijeme, ni Austrijsko carstvo, ni Turska, ni Rusija, nisu imale ustave, a upravo su te zemlje izvršile pritisak da se od Sretenjskog ustava odustane.
Na snazi bio samo 55 dana
Ustrojen po uzoru na najslobodoumnija ustavna rješenja onovremenog svijeta, poput Francuske, odnosno Belgije, Davidovićev ustav, iako usvojen, ostao je formalno na snazi svega 55 dana.
Sretenjski ustav bio je podijeljen na 14 poglavlja i sadržavao je 142 člana.
Predviđao je potpunu podjelu vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu. Zamišljeno je da knjaz i Sovjet dijele izvršnu vlast.
Veoma važno, Ustav je proklamovao ličnu neprikosnovenost, slobodu kretanja, zanimanja i potpunu pravnu ravnopravnost svih građana. Feudalni odnosi su sasvim odbačeni, kao i ropstvo.
Poređenja radi, u Habsburškoj Monarhiji feudalni odnosi su bili na snazi, većim dijelom, do revolucionarne 1848/49. godine, u Rusiji do 1861. Njegov tvorac, Dimitrije Davidović, bio je znameniti novinar, diplomat, ministar.
Ustav koji je napisao, u poređenju s ustavima evropskih zemalja tog vremena, bio je krajnje slobodouman, osim rijetkih izuzetaka poput Francuske, Belgije, ili SAD. Kneževina i Kraljevina Srbija imala je potom više različitih ustavnih rješenja: 1838, 1869, 1888, 1901. i 1903. godine.
RTS
