Virusi su biološki agensi na granici živog i neživog. Za razliku od većine živih organizama nemaju stanice niti stanične dijelove koji bi im omogućili hranjenje, razvoj i razmnožavanje. Zbog toga funkcionišu poput parazita – u stvaranju svojih proteina, genetskog materijala, ovojnica i potomstva potpuno zavise od mehanizmima stvaranja energije (mitohondrijima) i bjelančevinama (ribosomima) stanica domaćina.
Ipak, za razliku od manjih zaraznih agensa, poput priona koji uzrokuju kravlje ludilo, virusi sadrže gene koji im omogućavaju da se umnožavaju, mutiraju i evoluiraju. Do danas je otkriveno više od 5.000 virusa. Najbrojniji su organizmi na Zemlji.
Kako se virusi mogu vidjeti?
Veličina virusa kreće se između 20 i 300 nanometara (nm), što znači da su stotinjak puta manji od bakterija. Zbog malih dimenzija većina nije vidljiva optičkim mikroskopom.
Naime, spektar talasnih dužina vidljivog svjetla kreće se od 380 nm do 740 nm, što znači da su virusi uglavnom manji od najmanjih talasnih dužina. Stoga se uglavnom posmatraju elektronskim mikroskopima.
Novi koronavirus 2019 n-CoV s promjerom od 125 nm (zajedno sa šiljcima) spada među veće viruse. To je dobro jer to znači da se teže širi najsitnijim kapljicama koje mogu dugo da lebde u vazduhu i dostignu udaljenosti od više metara. Osim toga, u jednu kapljicu stane manje velikih virusa nego malih kao što je, na primjer, virus gripa.
Kako su građeni virusi?
Virusi mogu biti neovijeni ili ovijeni.
Kod neovijenih virusa virusnu česticu čini nukleokapsida koja se sastoji od kapside, odnosno proteinske ljuske koja obavija i štiti genetski materijal virusa od djelovanja enzima stanice domaćina.
Kapsida je građena od podjedinica, tzv. kapsomera i nositelj je virusnih antigena po kojima obrambeni mehanizam prepoznaje viruse i reaguja na njih napadom. U kapsidi se nalazi genetski materijal virusa, odnosno nukleinska kiselina koja sadrži uputstva potrebna za umnožavanje virusa. Kod nekih virusa to je dvostruka DNK, a kod nekih jednostruka RNK. U slučaju koronavirusa 2019 n-CoV, to je RNK.
Ovijeni virusi – neki virusi obavijeni su lipidskom ovojnicom koja potiče od stanice u kojoj se umnožavaju. Iz nje strše glikoproteinski izdanci kojima se virus prihvata na stanicu primatelja. Takvi su, među ostalim, virusi gripa, HIV-a i koronavirusi.
Glikoproteini u šiljcima koronavirusa kojima se oni vežu uz stanice domaćina nazivaju se S (od spikes – šiljci). Koronavirusi su ime dobili upravo po tim šiljcima koji na snimcima podsjećaju na krune.
Koje je porijeklo virusa?
Postoje tri glavne teorije o porijeklu virusa, ali sve ih treba uzeti s rezervom jer još uvijek imaju određenih neodgovorenih pitanja.
1. Regresivna teorija
Prema toj teoriji, virusi su nekada davno mogli biti male stanice koje su parazitirale na većim stanicama.
S vremenom su izgubili gene koji im nisu bili važni za parazitiranje. U prilog takvoj mogućnosti govore bakterije poput rikezije i klamidije koje su žive stanice, ali se poput virusa mogu razmnožavati samo unutar stanica domaćina.
2. Teorija staničnog porijekla
Neki su se virusi možda mogli razviti iz djelića DNK ili RNK koji su “pobjegli” iz genoma većih organizama.
Izbjegli dijelovi DNK mogli su poteći iz plazmida – dijelova DNK koji se mogu kretati između stanica, dok su drugi možda evoluirali iz bakterija.
3. Teorija koevolucije
Virusi su se možda razvili iz složenih molekula proteina i DNK u isto vrijeme kad su se stanice prvi put pojavile na Zemlji.
Zavisile su od staničnog života milionima godina.
Zašto kašalj i kihanje?
Respiratorni virusi, kao što je novi koronavirus, napadaju stanice disajnog sistema – od nosa, preko grla, do pluća. Odbrambeni sistem napada viruse različitim otrovima, a rezultat su oštećena i nadražena tkiva.
Ova nadraženost potiče na kašalj i kihanje. Novija istraživanja pokazuju da naš organizam nema puno koristi od kihanja i kašljanja u smislu oslobađanja od tereta virusa, ali virusi svakako imaju koristi jer im to omogava širenje.
Drugim riječima, za njih je podražavanje na kašalj i kihanje koje uzrokuju evolucijska prednost.
/CENTRALnews/
