U jesen 1941. godine, dok su tenkovi nacističke Njemačke brujali nadomak Moskve, a čitav svijet očekivao pad sovjetske prijestolnice, dogodio se dramatičan obrat – ne na frontu, već u vrhu sovjetske ideologije. Josif Staljin, vođa koji je godinama progonio religiju, rušio crkve i promovisao komunizam kao novu dogmu, odlučuje da u ključnom trenutku povuče jedan potpuno neočekivan potez: proglašava kraj revolucije i započinje “Veliki otadžbinski rat”.
Tako je rođena nova epoha u narativu Sovjetskog Saveza. Umjesto internacionalne klasne borbe, sada se pozivalo na patriotizam, istorijsko pamćenje, vjeru i književne junake. Sovjetski građani više nisu branili samo sistem – branili su domovinu, “majčicu Rusiju”, njene crkve, običaje i prošlost.
Vojska pod ikonama i književnim junacima
Na frontu su formirane nove jedinice koje su nosile imena legendarnih ruskih vojskovođa – Suvorova, Kutuzova, Aleksandra Nevskog. Pojavljuju se “gardijski pukovi”, naziv iz imperijalnog perioda, i vraćaju se simboli iz ruskih romana i narodnih pjesama. Neki pukovi su čak nazvani po književnim junacima – što je dodatno budilo duh otpora u narodu koji je rastao uz te priče.
Prelet ikone Bogorodice nad Moskvom
Najmističniji momenat tog preokreta ostaje priča o ikoni Kazanske Bogorodice, jednoj od najpoštovanijih u pravoslavnoj Rusiji. Prema svjedočanstvima iz tog perioda, Staljin je naredio da se ikona iznese iz muzeja i u vojnom avionu preleti iznad Moskve. Cilj? Da Majka Božija simbolično zaštiti grad, kao što se vjerovalo da je učinila u ranijim vremenima kada su Rusiju napadali Mongoli ili Napoleon.
Iako istorijski izvori o ovom događaju nisu jednoznačni, sam čin ponovnog uvođenja ikone i otvaranja crkava u ratno vrijeme predstavljao je dramatičnu promjenu u sovjetskoj politici. Na front su slani i sveštenici, a vojnicima je dozvoljeno da nose krstiće. Narod je odgovorio – ne samo vjerom, već i borbenošću.
Kraj ideologije, početak otadžbine
Taj zaokret je imao presudni uticaj: moral naroda i vojske naglo raste, otpor se učvršćuje, a upravo u tim najtežim mjesecima Sovjetski Savez uspijeva da odbrani Moskvu, a zatim i preokrene tok rata.
I tako je počelo rusko buđenje koje će promijeniti tok istorije.
Jer, ono što se tada odigralo na poljima ispred Moskve, bio je početak kraja nacističke Njemačke. Da Sovjeti nisu uspjeli izdržati taj prvi udar, cijeli svijet bi izgledao drugačije. Slom fašizma u Staljingradu, oslobađanje istočne Evrope i konačni pad Berlina ne bi bili mogući da ruski narod nije bio spiritualno i mentalno uzdignut u presudnom času.
Spasili su sebe – pa onda i svijet.
A sve je počelo jednim preimenovanjem rata, povratkom vjeri i slavom koju je s neba nosila – Bogorodica nad Moskvom.
Ali, ta pobjeda nije došla bez strašne cijene. Sovjetski Savez je podnio najteži teret Drugog svjetskog rata – preko 26 miliona ljudi izgubilo je život, od toga milioni civila koji su stradali u opsadama, bombardovanjima i masovnim egzekucijama. Nijedan drugi narod nije platio slobodu čovječanstva tako skupo. Svaka oslobođena ulica Evrope bila je posuta kostima ruskih, ukrajinskih, bjeloruskih i drugih sovjetskih boraca. U tom ogromnom gubitku ogleda se ne samo heroizam, već i duboka tragedija naroda koji je, uprkos svemu, izdržao i pobijedio.
Tekst: Čedomir Marković
