Vijekovi i neprijatelji “brusili” su srpski narod, tako da je danas generalno, teško odrediti kom nacionalnom modelu pripada srpski narod. Teoretski možda i može, ali praktično je to samo zavaravanje. Srbi, kao nacionalan, konstitutivan, državno-pravan narod, danas se nalaze u tri balkanske zemlje- Srbija, Bosna i Hercegovina ( Republika Srpska ) i Crna Gora. Od ove tri, jedino u Srbiji, srpski narod je doživio punu emancipaciju. U Crnoj Gori, pod uticajima Zapada, srpski državni korpus je počeo da se urušava, jer pojedinci su počeli da streme ka tzv. “crnogorskoj naciji”, koja pokušava da se nametne kao nacionalna ideja, poput Makedonaca. Situacija bi bila u velikoj mjeri i beznadežna da srpska Pravoslavna crkva nema veliki uticaj u Crnoj Gori. Što se tiče Bosne i Hercegovine, situacija je u velikoj mjeri drugačija. U Bosni i Hercegovini, srpski nacionalni identitet čuva sama Republika Srpska, kao izraz volje srpskog naroda, stvorena na krvi i životima njenih stanovnika tokom rata 90-tih.
Kada smo pomenuli dva nacionalna modela, njemački i francuski, odnosno “krv-tlo” i građanski, jasno se može uočiti kod Srba, zastupljenost oba modela, i to u velikoj mjeri na relaciji Republika Srpska- Srbija. Decenijama unazad, vjekovima, ako ćemo opšte govoriti, srpski narod prolazi kroz nedaće i stradanja! Jedina dva faktora koja su uspjela da sačuvaju Srbe su jedinstvo i pravoslavna vjera. Tokom druge polovine XX vijeka, oba ova faktora su narušena usljed uticaja i pritiska komunizma. Žalosno je reći, ali najveći teret komunističke ideje ( isto kao ideje jugoslovenstva) podnio je srpski narod. Upravo će taj XX vijek i napraviti jednu razliku, u pogledu nacionalne ideje, između Srba da dvije strane Drine. Njemački koncept “krv-tlo” će biti zastupljen u Republici Srpskoj, građanski pluralni koncept, u Srbiji. Prije XX vijeka, na Balkanu, imate samo jednu slovensku, državotvornu državu, a to je Srbija.
Srbija je jedina država na Balkanu, koja dobija prvi Ustav, koji je ujedno jedan od najdemokratičnijih Ustava u svijetu tada ( Sretenjski ustav 1835. godine ). Srbija je koncipirana tada kao gradjanska država, otvorena za sve, i svako ko uđe u Srbiju, postaje slobodan čovjek! Liberalizam i sloboda su ono ka čemu je težila Srbija tada. Tu svoju ideju je pokušavala da prenese i na ostale okolne zemlje u kojima žive okupirani Srbi. Međutim, upravo te liberalne ideje, a ponekad i želja za “evropskim dokazivanjem”, omoćili su da Srbija postane pogodno tlo za neke improvizacije Zapada ( npr. Jugoslavija ).
Vremenom, shvatajući svoj uticaj i snagu među srpskim narodom, narod u Srbiji, prije svega Beogradu, postajaće sve sebičniji, zanemarujući u velikoj mjeri cjelokupan srpski narod. Loše vođenje politike između dva svjetska rata, udaljiće Makedoniju, Staru Srbiju, od Srbije. Ta politika je dolazila iz Beograda. Ta politika je zanemarivala i Srbe u Bosni, koji su bili “kamen oko vrata Srbiji” kako je jednom prilikom rekao Dragiša Cvetković (predsjednik vlade) narodnom poslaniku Dobroslavu Jevđeviću ( kasnije četnički vojvoda ). Vremenom, politika Beograda će se svoditi na prirodne granice Srbije, sa vrlo oskudnom pomoći za svoje sunarodnike van tih granica. Čak će i ono što se nalazi u tim granicama, nekada biti dovođeno u pitanje. Takva politika i stavovi Beograda, biće zastupljeni tokom Drugog svjetskog rata, pa i tokom građanskog rata 90-tih. Prema tome, u velikoj mjeri, prepušteni sebi, Srbi iz Hrvatske i Bosne, morali su sami da se izbore za svoja prava. To je dovelo do toga da svoju zemlju vežu za svoje porijeklo, da život ne žale za nju, da prkose svima, pa čak i najmoćnijim zemljama svijeta. Zbog toga su Srbi zapadno od Drine, radikalniji, oštriji, tvrdoglaviji, sa velikim stepenom patrijarhalne svijesti, posvećeniji vjeri, nacionalnoj svijesti…
Decenije unazad su oblikovale te Srbe. Ti Srbi imaju Krajinu, Hercegovinu, Podrinje, Posavinu i Romaniju! Svaka od ovih oblasti je ljuta rana, koja je zarasla, ali ostavila golem ožiljak, koji će svoj narod uvjek podsjećati na veliko stradanje! Ti Srbi imaju Savu i Drinu, rijeke ispunjene krvlju, znojem i suzama, ti Srbi imaju jame, Drakulić, Donju Gradinu… Ti Srbi imaju Jasenovac! Taj srpski narod je iznio najveće zločine i najveće stradanje u XX vijeku, kontinuirano, od Prvog svjetskog rata, do rata 90-ih. Taj narod odupirao neprijatelju u Bosni i Hrvatskoj, ali i neprijateljima iz Evrope i svijeta. Odolijevao bombardovanje NATO-a, preživio Miloševićeve sankcije 1995… Taj narod, koji sada živi u zemlji koju je on sam stvorio- Republici Srpskoj, ostao je da uspravno stoji!
A Beograd?! Tačnije, politika Beograda, nastaviće dugo godina istu politiku, jer će njihova politika zavisiti od politike Zapada. Političarima će biti važnije materijalne vrijednosti od duhovnih i nacionalnih. Nisu bez razloga jedno vrijeme “Beograđane” banjalučki studenti zvali Srbima- pripravnicima, a Srbe iz Republike Srpske Super – Srbima. Oni su time na svojevrstan način, pokazali svoje raspoloženje i mišljenje prema zvaničnom Beogradu. Nije sve tako crno, ali iz priloženog se vidi da nije ni bijelo, nekako je, povrh svega, sivkasto. Koja će boja u toj sivoj preovladati, zavisiće prvo od nas samih, a tek onda od ostalih faktora. Sve treba držati sa rezervom, pa i ovaj rad i mišljenje. Treba raditi i misliti onako kako smatramo da je ispravno i u skladu da moralnim, etičkim, vjerskim i nacionalnim normama. Nisu svi Srbi Beograd i politika Beograda. Biti Srbin i biti nacionalno osvješten je nešto iznad državnih granica.
Tekst: Mile Vasiljević, analitičar političkih i kulturnih dešavanja
