Prostor Balkanskog poluostrva oduvijek je bio primamljiv za velike sile. Neke od njih su djelovale direktno, neke indirektno na politička dešavanja unutar balkanskih zemalja. Engleska je željela da kontroliše Bliski Istok i Sredozemlje, Francuska kao “nijemi posmatrač” da vidi dokle će Engleska da ide i da stvori u svijetu neku sliku o sebi kao državi “koja se nešto pita”, dok su ostale zemlje uglavnom imale osvajačke pretenzije. U svom tom vrtlogu velikih sila, koji traje vijekovima, jedino Rusi imaju poseban status, ali i posebne interese.
Intezivniji odnosi između Srba i Rusa počinju od vladavine Ivana IV Vasiljeviča Groznog (1533- 1584), koji je u sebi nosio dio srpske krvi, preko svoje babe Ane Glinske (Jakšić). Iz tog vremena bilježi se intenzivna prepiska ruskog dvora i monaha manastira Papraća (Zvornik). Međutim, rusko-srpski odnosi posebno postaju upečatljivi onog trenutka kada Rusija postaje velika sila u Evropi. Rusija kao velika pravoslavna sila na Istoku, rado je izlazila u susret pravoslavnim balkanskim narodima, posebno Srbima. Osim toga, ruski car je i formalno-pravno u skoro svim međunarodnim ugovorima, vezanim za ”Istočno pitanje”, proglašavan za zaštitnika pravoslavnog stanovništva. Kroz čitav XIX vijek, prisustvo Rusije biva sve veće, kroz Srpsku revoluciju, srpsko-turske ratove itd. Prvi srpski ustanak vjerovatno bi ostao samo jedna mala ”buna na dahije“ da 1806. godine nije došlo do preokreta u spoljnoj politici. Naime, nakon osvajanja Dalmacije od strane Napoleona, Rusi u strahu širenja Napoleonovog prodora na istok dolaze na ideju da naprave nove države kao tampon zonu. Tako Prvi srpski ustanak prelazi u novu fazu za borbu za obnovu srednjovjekovne srpske države.
Međutim, uslijedila je prva ”velika izdaja“ od strane Rusa, kada su 1812. potpisali Bukureštanski mir sa Turskom i time ostavili Srbe na milost i nemilost krvavoj osveti Turaka. Iako je većina Srba Bukureštanski mir doživjela kao izdaju, on to zapravo u suštini nije bio, jer je Rusija bila napadnuta od strane Napoleona i nije mogla ostati u borbi na dva fronta. Ne treba zaboraviti da su Rusi u Bukureštanskom mirovnom ugovoru 8. tačkom tražili od Turske pomilovanje za srpske ustanike i nivo autonomije u Srbiji, kakav su Srbi imali 1791-1801. godine. No, to u praksi Srbima nije puno značilo jer je turska osveta faktički nezaštićenom narodu bila je više nego krvava.
Ali Rusi su se “ispravili“ više puta u kasnijem periodu, preko Hatišerifa, koji je garantovao Srbima autonomiju dо Prvog svjetskog rata i pristizanja ruske pomoći.
No, svakako da Rusi nisu sve radili iz prevrženosti ka pravoslavlju i slovenofilstvu. Imala je Rusija i svoje interese. Njihov osnovni cilj toko XVIII i XIX vijeka je bio da se domognu i izađu na “topla mora”, da dodju do Sredozemlja. Naravno, drugi važan cilj im je bio da vrate krst na kupole Svete Sofije, odnosno da sruše Tursko carstvo. Na putu ka ostvarivanju tih ciljeva, svoj interes našla je je Srbija. Interesi Rusije i Srbije su bili donekle indetični, jer se Srbija borila za nezavisnost i u toj borbi trebala joj je neka velika sila.
Međutim, nemaju rusko-srpski odnosi sve svijetle tačke. Recimo, Berlinski kongres 1878. protekao je sa neprijateljskim stavom Rusije prema Srbiji. Rusi su na Berlinskom kongresu podržali Bugare, jer “put za Carigrad ide preko Bugarske”, kako su pojedinci tvrdili. Mada, znali su Rusi tada da su Bugari inferioran narod, za razliku od Srba. Istinu govoreći, Grcima da nije bilo Engleza i Bugarima Rusa, ko zna kada bi se oslobodili od Turaka. Na Balkanu tada imate samo Srbe, koji su državotvoran narod.
No, da se vratimo Berlinskom kongresu, neki Rusi su bili neprijateljski raspoloženi, još od Krimskog rata (1853- 1856), kada je Srbija ostala pasivna i nije učestvovala u sukobima, za razliku od Bugara koji su poslali neku mizernu pomoć Rusima. Danas, mnogi će Berlinski kongres posmatrati kao vid izdaje Rusije prema Srbiji. Međutim, neraspoloženje Rusa je išlo do te mjere da su htijeli Niš i niški okrug da daju Bugarima. Tada je knez Milan Obrenović poručio ruskom dvoru da ukoliko to Rusi učine, objaviće rat Rusiji! Kriza je brzo riješena, ali loši odnosi između Srbije i Rusije ne.
Oni će ostati loši dok presto u Srbiji ne preuzme Petar I Karađorđević. Ali, čak i tada, Srbi su morali da klimnu glavom i da odobre novu izdaju Rusa. Bila je to Aneksiona kriza, nakon koje je Bosna i Hercegovina predata u ruke Austro-Ugarske. Rusija je tada, u bukvalnom smislu riječi, “natjerala” Srbiju da prihvati aneksiju. Najupečatljiviji događaj koji se duboko urezao u svijest Srba jeste pomoć ruskog cara srpskim ratnicima koji su čekali francuske lađe na albanskoj obali. Srpska vojska je bila otpisana od strane saveznika i spremala joj se humanitarna katasrofa i pomor. Međutim, saveznicima je stigao jasan odgovor od strane ruskog cara Nikolaja Romanova: “Ukoliko francuske lađe ne spase srpsku vojsku sa albanske obale, Rusija istupa iz rata!
Ovaj strogi ultimatum bio je dovoljan da lađe odmah stignu.
Interesima velikih nije stalo do interesa malih. Na sreću po srpski narod interesi Rusije se donekle preklapaju sa interesima Srbije, pa ostajemo i dan danas vjerni pratilac “ruskog medvjeda”.
Neko će reći šta Rusi imaju od nas, pa da nam pomažu?! Mi smo tu, na prvoj liniji fronta, stojimo naspram neprijateljski raspoloženog Zapada. Priča koliko su Srbi značili Rusima krajem 90-tih sve više je zastupljena među ruskim političkim i intelektualnim krugovima. Aleksandar Dugin, blizak Putinov saradnik, jasno stavlja do znanja, koliku je Srbija podnijela žrtvu krajem 90-tih i kako je “skinula maske” Zapada. To Rusi trenutno cijene, ali ne treba smaći sa uma da su jedno “istorijske i duhovne veze”, a sasvim drugo “posao”. Možda ćemo mi uvijek gledati na neke stvari kao pomoć ili izdaju “naše braće”, ali zaboravljamo da su svakome najpreči sopstveni interesi. Srpski narod jedino treba da shvati da je najvažnija jaka “politička karta” u “svjetskoj partiji pokera”.
TEKST: MILE VASILJEVIĆ
